…”Ôi con sóng ngày xưa
Và ngày sau vẫn thế
Nỗi khát vọng tình yêu
Bồi hồi trong ngực trẻ
Trước muôn trùng sóng bể
Em nghĩ về anh, em
Em nghĩ về biển lớn
Từ nơi nào sóng lên?
Sóng bắt đầu từ gió
Gió bắt đầu từ đâu?
Em cũng không biết nữa
Khi nào ta yêu nhau.
Con sóng dưới lòng sâu
Con sóng trên mặt nước
Ôi con sóng nhớ bờ
Ngày đêm không ngủ được.
Lòng em nhớ đến anh
Cả trong mơ còn thức”…
(Sóng, Xuân Quỳnh)
Nhắc tới Xuân Quỳnh, người ta nhớ ngay đến một tâm hồn kín đáo và ý vị. “Sóng” là tác phẩm chuyển tải tất cả nét đẹp lãng mạn trong trái tim người phụ nữ mang tên thi sĩ Xuân Quỳnh. Là nhà thơ trung thành với thể thơ ngũ ngôn, Xuân Quỳnh đi vào làng thơ hiện đại Việt Nam với khuôn mặt đẹp đẽ và mang đầy đặc trưng với cung điệu tình yêu. Đọc tác phẩm, chúng ta nhận thấy được vẻ đẹp của người thiếu nữ muốn được yêu, được sống trong tình yêu hạnh phúc thủy chung.
Bốn khổ thơ dưới đây trích trong phần đầu bài thơ. Hình tượng sóng trong sự liên hệ đối sánh với nhân vật trữ tình em đã đem đến cho tâm hồn ta bao gợi cảm phong phú bất ngờ:
“Ôi con sóng ngày xưa
…..
Cả trong mơ còn thức”
Sóng là biểu tượng muôn đời của đại dương bao la. Còn vũ trụ, đất trời thì còn có đại dương; đại dương còn thì “muôn trùng sóng bể”. Sóng là sức sống vĩnh hằng, kì diệu của biển, trường tồn trong dòng chảy thời gian:
“Ôi con sóng ngày xưa
Và ngày sau vẫn thế”
Thán từ “ôi” cất lên đầy xúc động ngây ngất của một nỗi niềm. Sóng của biển cũng như tình yêu là chuyện muôn đời của lứa đôi, là “khát vọng” của trai gái xưa nay. Sóng reo, sóng vỗ trên biển cả mênh mông cũng như “con sóng” tình yêu biến hóa vô cùng, lúc thì “dữ dội và dịu êm”, lúc thì “ồn ào và lặng lẽ”, làm cho trái tim tuổi trẻ rung động, xao xuyến, “bồi hồi”:
“Nỗi khát vọng tình yêu
Bồi hồi trên ngực trẻ”
Hình tượng của sóng trong những dòng thơ ngọt ngào tha thiết đầy gợi cảm mang tính nhân văn. “Trước muôn trùng sóng bể” của đại dương mênh mông, lớp lớp liên hồi, vô tận, thiếu nữ “bồi hồi” nghĩ về qui luật của sự sống, về sự trường tồn của đại dương, về nguyên nhân kì diệu nào mà có “sóng lên”. Rồi thiếu nữ bâng khuâng nghĩ về mối tình duyên của mình, về tình yêu của em và anh. Điệp ngữ “em nghĩ về…”, kết hợp với câu hỏi tu từ: “Từ nơi nào sóng lên?” đã làm cho giọng thơ nồng nàn, say đắm, cảm xúc bâng khuâng triền miên dào dạt dâng lên. Hình tượng sóng và sự liên tưởng phong phú được diễn tả một cách thi vị:
“Trước muôn trùng sóng bể
Em nghĩ về anh, em
Em nghĩ về biển lớn
Từ nơi nào sóng lên?”
Hỏi sóng rồi hỏi gió: ”Gió bắt đầu từ đâu?”. Rồi thiếu nữ lại tự hỏi trái tim mình, tự hỏi lòng mình: “Khi nào ta yêu nhau”. Đó là tâm trạng của em, của bất cứ chàng trai cô gái nào trong tình yêu. Và phải có mối tình đầu mới có câu hỏi ấy. Tình yêu đã đến với em tự bao giờ, nhưng khoảnh khắc thắm lại của hai tâm hồn anh và em, đâu phải dễ trả lời. Ông chúa thơ tình Xuân Diệu đã viết:
“Làm sao định nghĩa được tình yêu
Có nghĩa chi đâu một buổi chiều
Nó biến hồn ta bằng nắng hạ
Bằng mây nhè nhẹ gió hiu hiu”
Tuy không trả lời được câu hỏi “Khi nào ta yêu nhau?” nhưng cái khoảnh khắc thần tiên của mối tình đầu mãi mãi được ghi sâu trong lòng người:
“Cái thưở ban đầu lưu luyến ấy
Nghìn năm chưa dễ đã ai quên?”
(Thế Lữ)
Sức gợi cảm của hình tượng “sóng” thật phong phú và bất ngờ. Sóng tồn tại trong tạng thái “động”, trong mọi hoạt động không gian “dưới lòng sâu” hay “trên măt nước”, tầng tầng lớp lớp “muôn trùng sóng bể”. Có sóng ngầm và nhấp nhô sóng biếc. Sóng được nhân hóa, được thao thức suốt ngày đêm trong mọi thời gian: “Sóng nhớ bờ”, trong mọi trạng thái: “Sóng không ngủ được”. Sóng được cảm nhận bằng thính giác, bằng thị giác, bằng tri giác và bằng cả tâm hồn. Hình tượng “sóng” càng tở nên thơ mộng gợi cảm:
“Con sóng dưới lòng sâu
Con sóng trên mặt nước
Ôi con sóng nhớ bờ
Ngày đêm không ngủ được”.
Cấu trúc song hành, đối xứng: “dưới lòng sâu// trên mặt nước”, “ngày//đêm”, “nhớ bờ// không ngủ được” và điệp ngữ “con sóng” đã làm cho ngôn ngữ thơ cân xứng hài hòa, âm điệu, nhạc điệu thơ nhịp nhàng uyển chuyển, say đắm và ngọt ngào. Nhạc của thơ, vị ngọt tình yêu như được hòa quyện trong không gian, trong thời gian và cả trong lòng người.
Xuân Quỳnh có lúc mượn “thuyền” và “biển” làm ẩn dụ để nói lên nỗi lòng của lứa đôi:
“Những ngày không gặp nhau
Sóng bạc đầu thương nhớ
Những ngày không gặp nhau
Lòng thuyền đau rạn vỡ”…
(Thuyền và Biển)
Từ hiện tượng sóng nhớ bờ, nữ sĩ liên tưởng đến nỗi nhớ “em nhớ đến anh”, một nỗi da diết, triền miên, bồi hồi khôn kể xiết, cả trong cõi thực và trong cả cõi mơ, ý thức và cả trong tiềm thức:
“Lòng em nhớ đến anh
Cả trong mơ còn thức”…
Sóng là qui luật vận động muôn đời của vũ trụ, đại dương. Tưởng tượng “sóng nhớ bờ” rồi liên hệ, đối sánh với em, với nỗi niềm “lòng em nhớ đến anh”… thật bất ngờ thú vị. Ca dao xưa thường nhắc nhiều về nỗi nhớ của trai gai làng quê. Có nhớ day dứt khôn nguôi: “ Nhớ ai nhớ mãi thế này- Nhớ đêm quên ngủ, nhớ ngày quên ăn”. Có nỗi nhớ bồn chồn, ngẩn ngơ: “ Nhớ ai ra ngẩn vào ngơ - Nhớ ai, ai nhớ bây giờ nhớ ai?”. Có nỗi nhớ bồi hồi: “Nhớ ai bổi hổi, bồi hồi - Như ngồi đóng lửa, như ngồi đóng than”. Qua đó, ta mới cảm thấy nỗi lòng của em, nhân vật trữ tình trong bài thơ sóng: “Lòng em nhớ đến anh- cả trong mơ còn thức” là sâu sắc, bất ngờ, mới mẻ.
Năm 1962, thi sĩ Xuân Diệu viết bài thơ tình “biển”, trong đó, hình tượng “sóng” là ẩn dụ về chàng trai đa tình yêu say đắm, nồng nhiệt:
“Anh xin làm sóng biếc
Hôn mãi cát vàng em
Hôn thật khẽ thật êm
Hôn êm đềm mãi mãi”…
Bài thơ “Biển” là một thử thách lớn đối với Xuân Quỳnh. Năm năm sau (1967), bài thơ “sóng” ra đời, ẩn dụ “sóng nói về người phụ nữ, trong mối tình đầu thiết tha, rạo rực và bao hàm nhiều phẩm chất tốt đẹp. đó là sáng tạo, có thể nói là bất ngờ”.
Người thiếu nữ trong bài thơ “sóng” đã “tự hát” về nỗi khao khát được yêu thương, được sống thủy chung trong tình yêu hạnh phúc. Hình tượng sóng gợi lên bao cảm xúc mạnh mẽ, nồng nàn, phong phú và bất ngờ. Sóng thật mãnh liệt. Em thật nồng nàn say mê bởi vì với em “Tình yêu là khát vọng”.'